Tổng quan xét nghiệm HIV
Rất nhiều người sau khi tiếp xúc với yếu tố nguy cơ: quan hệ tình dục không an toàn với gái mại dâm, bị bơm kim tiêm đâm phải, máu bắn vào mắt…đều rất lo lắng mình bị nhiễm HIV. Với những nguy cơ lây nhiễm thực sự này nếu trong vòng 72 giờ đầu bạn cần sử dụng thuốc chống phơi nhiễm HIV, nếu quá thời gian điều trị thuốc phơi nhiễm bạn cần xét nghiệm HIV để khẳng định chẩn đoán.
Xét nghiệm HIV là phương pháp duy nhất khẳng định bạn bị nhiễm HIV. Vậy có những xét nghiệm nào đang được sử dụng hiện nay và thời điểm làm xét nghiệm là bao lâu?
Các loại xét nghiệm HIV
1. Xét nghiệm kháng thể.
Là loại xét nghiệm được tiến hành phổ biến nhất, gián tiếp chỉ ra sự có mặt của HIV thông qua việc phát hiện kháng thể kháng HIV. Qui trình gồm sàng lọc ban đầu bằng sét nghiệm hấp thụ miễn dịch liên kết enzym (ELISA). Nếu kết quả (+), xét nghiệm ELISA được làm lại, nếu vẫn dương tính, kết quả được xác nhận bằng một phương pháp khác, thường là Western blot hoặc xét nghiệm miễn dịchhuỳnh quang.
Xét nghiệm Elisa: Là một xét nghiệm nhằm xác định kháng thể kháng HIV có trong huyết thanh của người nhiễm. Xét nghiệm này được trình bày theo cơ chế sau:
Kháng nguyên HIV được phủ lên trên những hạt nhựa gắn Elisa
Huyết thanh người có chứa kháng thể (kháng thể thứ nhất). Nếu người nhiễm HIV thì huyết thanh sẽ có kháng thể kháng HIV và kháng thể này sẽ gắn với kháng nguyên HIV đã được gắn trên hạt nhựa
Kháng immunoglobulin (kháng thể kháng kháng thể người – kháng thể thứ hai) có chứa enzym. Đây là kháng thể thứ hai và nó sẽ gắn với kháng thể kháng HIV nếu kháng thể này hiện diện.
Chỉ thị màu nếu enzym của (kháng thể thứ hai) hoạt động (gắn vào kháng thể thứ nhất) sẽ làm chuyển màu
Các test nhanh.
Hiện nay có khá nhiều test nhanh để chẩn đoán nhanh về tình trạng nhiễm HIV (Tùy theo từng đơn vị nhập mà các test nhanh này có thể khác nhau).
Giá trị của xét nghiệm chẩn đoán dương tính của các test này đạt khoảng 99,5%.
Phát hiện chính bản thân HIV, bao gồm các xét nghiệm kháng nguyên (kháng nguyên p24), nuôi cấy HIV, xét nghiệm acid nucleic của tế bào lympho máu ngoại vi, và phản ứng chuỗi polymerase
Phát hiện chính bản thân HIV, bao gồm các xét nghiệm kháng nguyên (kháng nguyên p24), nuôi cấy HIV, xét nghiệm acid nucleic của tế bào lympho máu ngoại ci, và phản ứng chuỗi polymerase
Xét nghiệm Western blot
Xác định kháng nguyên đặc trưng của virus HIV (đặc thù theo từng cộng đồng theo châu lục
3. Các xét nghiệm máu hỗ trợ chẩn đoán và giúp đánh giá mức độ suy giảm miễn dịch,
gồm đếm tế bào T CD4+ và CD8+, tốc độ máu lắng, đếm tế bào máu toàn phần, mỉcoglobulin beta huyết thanh , kháng nguyên p24…
4. Các xét nghiệm phát hiện bệnh lây qua đường tình dục và nhiễm trùng cơ hội
như giang mai, viêm gan B, lao…
Ba loại kết quả xét nghiệm:
Dương tính: trong máu có kháng thể kháng HIV, có nghĩa là bạn có HIV. Chỉ có trường hợp trẻ sơ sinh là khác, vì có khi bé không có vi rút HIV nhưng lại có kháng thể của mẹ truyền sang.
Âm tính: trong máu không có kháng thể kháng HIV. Có hai khả nǎng: hoặc là bạn không có HIV, hoặc là bạn có HIV nhưng đang ở trong “thời kỳ cửa sổ’’.
Không rõ: Nguyên nhân có thể là do bạn đang ở trong “thời kỳ cửa sổ”, cũng có thể do bạn dùng một số loại thuốc nào đó làm ảnh hưởng đến khả nǎng nhận diện kháng thể nên không xét nghiệm được rõ ràng.
Thời kỳ cửa sổ: là thời gian sau khi đã nhiễm HIV nhưng cơ thể chưa kịp tại kháng thể hoặc lượng kháng thể sinh ra quá nhỉ. Xét nghiệm khi đó chưa tìm được mầm bệnh. Thường thì thời kỳ này là trong vòng 3 tháng, cũng có người dài hơn, nhưng nói chung không quá 6 tháng.
Thời điểm làm xét nghiệm HIV
1. Xét nghiệm HIV sau 7 ngày tính từ ngày có nguy cơ.
Chẩn đoán sơ bộ sớm HIV và viêm gan C hiện nay có thể được thực hiện sau 7 ngày tính từ khi có nguy cơ. Điều này trước đây không thể có được, nhưng việc tận dụng những công nghệ chuẩn trong một kiểu chuẩn đoán mới sẽ tạo ra khả năng chẩn đoán rất sớm. Kỹ thuật này đã được ứng dụng nhiều nhất trong việc kiểm tra máu từ những người hiến máu và đã giảm được sự lây nhiễm HIV và viêm gan C rất đáng kể. Kỹ thuật này cũng được sử dụng trong việc hiến tặng nội tạng để sàng lọc HIV-1, HIV-2, viêm gan C và viêm gan B.
Các kỹ thuật chẩn đoán cực kỳ nhanh, sử dụng một hệ thống hoàn toàn tự động và phương pháp xét nghiệm này là sử dụng phản ứng dây chuyền polymerase (PCR) hoặc NAT (Khuếch đại Acid nucleic) để phát hiện số lượng vi rút cực bé.
2. Xét nghiệm HIV sau 1 tháng
2.1. Kiểm tra kháng thể HIV1, 2 và kháng nguyên p24 sau 28 ngày
Phương pháp xét nghiệm này được cấp phép ở Châu Âu và hiện nay đã có ở Việt Nam được sử dụng sau 28 ngày kể từ khi có nguy cơ. Phương pháp này rất tốt và có thể phát hiện phần lớn những người đã nhiễm HIV trong khoảng từ 14-21 ngày. Phương pháp xét nghiệm này là thế hệ thứ 4.
Phương pháp xét nghiệm HIV DUO dựa trên nguyên tắc: khi HIV xâm nhập vào trong cơ thể nó sẽ bắt đầu quá trình tự nhân bản nhanh chóng và các sản phẩm phụ của quá trình này là một loại protein-các kháng nguyên HIV p24- được tạo ra với số lượng rất lớn, trong khoảng 10 ngày từ khi có nguy cơ hay trước, trong thời gian kháng thể kháng HIV đang được hình thành. Các kháng nguyên p24 sau đó sẽ duy trì ở mức rất cao trong một vài tháng đầu tiên sau khi bị nhiễm HIV và suy giảm cùng với sự sụt giảm tải lượng vi rút nhưng sẽ không bao giờ biến mất.
Vì vậy, với việc kháng nguyên p24 được hình thành trước khi kháng thể hình thành sẽ cho phép thu hẹp khoảng thời gian giữa 2 thời điểm đã nhiễm bệnh và thời điểm có thể phát hiện được (thời gian cửa sổ). Đa số người mới bị nhiễm HIV sẽ hình thành kháng thể kháng HIV 1 hoặc 2 trong vòng 28 ngày. Với sự kết hợp, tìm kiếm cả hai kháng nguyên p24 và kháng thể HIV 1 và cũng có HIV 1 và 2 sẽ cho phép phát hiện sớm HIV nhiều hơn so với việc tìm kiếm kháng thể HIV đơn lẻ.
2.2. Xét nghiệm tìm kháng thể HIV 1-2
Phương pháp này có sự sai lệch lớn nhất. Khi đại dịch HIV bắt đầu vào đầu những năm 1980, các phương pháp xét nghiệm và các thiết bị khi đó còn tương đối nghèo nàn và thường xuyên cho kết quả sai. Các kết quả sai-âm tính giả và dương tính giả dẫn đến sự nhầm lẫn lớn về các kết quả xét nghiệm HIV tại thời điểm đó. Khi sự hiểu biết của chúng ta về căn bệnh này ngày càng rõ ràng và các phương pháp xét nghiệm đã được cải thiện tốt hơn như sự hiện đại, chính xác, dễ sử dụng. Đây là thế hệ thứ ba và thứ tư. Phương pháp xét nghiệm hiện đại thế hệ thứ ba giúp phát hiện hơn 99% số người mới bị nhiễm HIV dương tính ở 6 tuần sau khi có nguy cơ.
3. Xét nghiệm HIV sau 3 tháng, 6 tháng
Là thời điểm làm xét nghiệm chính xác nhất, nguyên lý vẫn sử dụng những xét nghiệm như trên nhưng thời điểm này lượng kháng thể sản xuất đã đủ lớn hoặc virus HIV đã sinh sôi nhiều trong máu có thể phát hiện dễ dàng và chính xác chỉ bằng test nhanh.
Liệu có được bí mật không?
Có. Khi gặp gỡ, bác sĩ xét nghiệm sẽ hỏi tên, và có thể cả địa chỉ của bạn, nhưng tên, địa chỉ cũng như kết quả xét nghiệm sẽ được giữ bí mật. Song, nếu bạn cảm thấy không thoải mái thì có thể yêu cầu không để lại địa chỉ.
Hiện nay trung tâm dịch tễ, nhiều bệnh viện và trung tâm y tế ở các thành phố có xét nghiệm HIV. Các trung tâm y tế tỉnh cũng có dịch vụ này. Bạn có thể đến đó xét nghiệm. Nếu ngại, bạn có thể gọi điện thoại hỏi trước đến cần gặp ai, tên là gì, để khi đến bạn chỉ cần hỏi tên thôi, không phải nói: ’’Cho tôi xét nghiệm HIV”
Bạn hãy gọi điện đến các trung tâm y tế quận, tỉnh, nơi thường có dịch vụ xét nghiệm và tư vấn HIV. Hoặc bạn hãy tham khảo danh sách một số cơ sở xét nghiệm và tư vấn HIV/AIDS.
Chi phí xét nghiệm:
Không có một mức thống nhất. ở một số điểm có thể xét nghiệm miễn phí. Một số điểm khác có mức phí khoảng từ 50.000 đồng đến 100.000 đồng cho một test nhanh, PCR có thể lên tới 2.500.000.
V. Phải làm gì khi có kết quả xét nghiệm?
Nếu đã quá thời gian ’’cửa sổ” mà bạn xét nghiệm có kết quả âm tính thì quả rất là mừng. Nhưng hãy cẩn thận. Đừng nghĩ là mình chưa bị thì sẽ không thể nào bị nhé. Bạn may mắn lắm đấy. Nhưng người ta thường bảo: “Đi đêm lắm có ngày gặp ma” mà. Bạn đừng lặp lại những việc nguy hiểm nữa.
Nếu kết quả là không rõ thì bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn đến xét nghiệm lại.
Nếu dương tính thì sao? Nhiều người sợ chết, nhiều người lo sợ người khác biết thì sẽ xấu hổ và có thể người ta sẽ miệt thị mình. Nhiều người không biết có nên cho gia đình biết không. Có người sẽ tò mò muốn biết sao ta bị nhiễm v.v… Cuộc sống sẽ thay đổi hẳn. Nhưng nhiễm HIV không có nghĩa là tất cả đã hết. Nếu bạn tham gia vào chương trình điều trị HIV càng sớm càng tốt có thể kéo dài tuổi thọ đến tối đa
